เรารู้สึกโชคดีที่ได้อยู่ไต้หวันในช่วงที่ไวรัส COVID-19 กำลังระบาดไปทั่วโลก

ท่ามกลางข่าวสถานการณ์ COVID-19 ในแต่ละวัน ทั้งจำนวนผู้ป่วยที่สูงจนน่าใจหาย สั่งปิดเมือง เคอร์ฟิว ผู้คนแห่ออกไปกักตุนของจนขาดตลาดที่เกิดขึ้นในหลายเมืองใหญ่ทั่วโลก ไต้หวัน—ที่ตั้งอยู่ในทำเลที่ดูจะอันตรายและเสี่ยงต่อการระบาดมากถึงมากที่สุด กลับกลายเป็นที่ที่ได้รับผลกระทบน้อยมากจากการระบาดนี้

เราอาจต้องยกเครดิตให้กับรัฐบาลไต้หวันที่เตรียมพร้อมรับมือไวรัสนี้อย่างรวดเร็ว ตั้งแต่เริ่มมีข่าวโรคระบาดลึกลับในเมืองอู่ฮั่น ประเทศจีน จนกระทั่งเมื่อไวรัสตัวนี้เดินทางมาถึงไต้หวันและเริ่มมีการระบาดภายในประเทศ ก็ยังสามารถควบคุมการระบาดไว้ไม่ให้เป็นวงกว้างได้ การใช้ชีวิตในไต้หวันจึงยังสามารถดำเนินไปได้แทบจะปกติ

แน่นอนว่าแม้จะได้รับผลกระทบน้อย แต่ก็ไม่ใช่ไม่มีผลกระทบเอาเสียเลย ความเปลี่ยนแปลงแรกๆ ที่เราเห็นจากการอาศัยในไทเป—เมืองหลวงของไต้หวัน คือช่วงที่มีข่าวการแพร่ระบาดของโรคแรกๆ ผู้คนเริ่มออกไปซื้อตุนหน้ากากอนามัย น้ำยาฆ่าเชื้อโรค และแอลกอฮอล์กันจนขาดตลาด และความเคลื่อนไหวแรกๆ ของรัฐบาลนอกจากทยอยระงับเที่ยวบินจากประเทศกลุ่มเสี่ยงแล้วก็คือควบคุมการขายแมสก์ให้เป็นระบบ เพื่อให้ทุกคนสามารถเข้าถึงแมสก์ได้อย่างเท่าเทียมกัน

ใช้ประโยชน์จากสิ่งที่มีอยู่

ไต้หวันมีระบบประกันสุขภาพเพียงระบบเดียว คือ National Health Insurance (NHI) ที่ชาวไต้หวันแทบทุกคนเป็นสมาชิกอยู่แล้ว สมาชิกสามารถเลือกได้ว่าจะจ่ายเงินประกันเท่าไหร่แลกกับการความคุ้มครองที่ครอบคลุมต่างกันไป เมื่อเข้าเป็นสมาชิกก็สามารถไปใช้บริการได้ที่โรงพยาบาลหรือคลินิกทุกที่ในไต้หวัน เป็นระบบที่ทรีตสมาชิกทุกคนเท่าเทียมกันจึงได้รับความนิยมอย่างมาก สมาชิกทุกคนจะมี IC Card ที่สามารถระบุข้อมูลประวัติสุขภาพของแต่ละคนเอาไว้ สร้างความสะดวกเวลาพบแพทย์ รัฐบาลไต้หวันได้ใช้ประโยชน์จากระบบนี้เองมาออกแบบระบบการซื้อแมสก์ในช่วงที่สินค้ามีไม่เพียงพอต่อความต้องการ

หลังจากรัฐบาลไต้หวันได้รับแมสก์มาจากโรงงานแล้ว ก็จะแจกจ่ายไปยังร้านขายยาทั่วประเทศ ในช่วงแรกที่กำลังการผลิตยังน้อยก็มีกฎว่าคนที่เลขรหัสบัตร NHI ตัวสุดท้ายเป็นเลขคู่สามารถซื้อแมสก์ได้วันอังคาร พฤหัส และเสาร์ ส่วนเลขคี่สามารถซื้อได้ในวันจันทร์ พุธ และศุกร์ วันอาทิตย์ซื้อได้ทุกคน โดยซื้อได้ 2 แผ่น/7 วัน/คน ส่วนเด็กมาซื้อได้ทุกวัน 4 แผ่น/7 วัน/คน ระหว่างนั้นรัฐบาลก็ร่วมลงทุนให้มีกำลังการผลิตมากขึ้น จนปัจจุบันสามารถขายให้ทุกคนมาซื้อในวันไหนก็ได้ จำนวน 9 แผ่น/14 วัน/คน และเด็ก 10 แผ่น/14 วัน/คน และอนุญาตให้ชาวไต้หวันส่งแมสก์ให้กับคนในครอบครัว (ต้องถือสัญชาติไต้หวันเหมือนกัน) ที่อยู่ต่างประเทศได้ด้วย ซึ่งการจำกัดจำนวนการซื้อแบบนี้ก็ใช้ประโยชน์จากบัตร NHI ที่สามารถบันทึกข้อมูลลงไปได้ว่าใครซื้อแมสก์ไปแล้วบ้างในช่วง 7 วันที่ผ่านมา

ทุกขั้นตอนของกระบวนการทั้งหมดถูกออกแบบมาเพื่อแจกจ่ายแมสก์ให้ทั่วถึงที่สุด สะดวกที่สุด และลดความเสี่ยงการรวมกลุ่มกันมากเกินไป

ปกติแล้วนโยบายของรัฐบาลไต้หวันจะระมัดระวังเรื่องความเป็นส่วนตัวของประชาชนเป็นหลัก แต่ในช่วงอันตรายแบบนี้บัตร NHI ถูกเชื่อมโยงกับประวัติการเดินทางของเจ้าของบัตรว่าได้เดินทางเข้า-ออกประเทศไปยังพื้นที่เสี่ยงมาก่อนไหม ซึ่งก็ช่วยลดปัญหาการปิดบังประวัติการเดินทางของผู้มีความเสี่ยงได้อีก

กลไกอีกอย่างที่มีอยู่แล้วและถูกนำมาใช้ในช่วงโรคระบาดคือระบบการแจ้งเตือนภัยพิบัติที่จะส่งข้อความไปยังผู้ใช้มือถือทุกรายอัตโนมัติ ปกติแล้วจะใช้เวลามีแผ่นดินไหวหรือไต้ฝุ่น ระบบนี้ถูกใช้ในช่วงแรกๆ เพื่อแจ้งเตือนสถานที่ที่มีความเสี่ยง เช่น สถานที่ที่ผู้โดยสารจากเรือ Diamond Princess แวะเที่ยวทั่วไทเป เพื่อแจ้งเตือนให้ผู้ที่ไปสถานที่เหล่านั้นเฝ้าระวังอาการ

พัฒนาสิ่งใหม่

รัฐบาลไต้หวันยังสนับสนุนและร่วมกับภาคเอกชนพัฒนาระบบข้อมูลข่าวสารเกี่ยวกับไวรัส COVID-19 ให้คนทั่วไปตรวจเช็คได้ว่ามีจำนวนผู้ติดเชื้อเท่าไหร่แล้ว มีแมสก์เหลือในสต๊อกที่ร้านยาที่ไหนบ้าง และแจ้งเคสให้กับเจ้าหน้าที่ ที่ https://mask.goodideas-studio.com และ https://coronavirus.app/api

ล่าสุดโดยการนำของรัฐมนตรี Audrey Tang รัฐบาลไต้หวันเปิดตัวระบบการสั่งจองแมสก์ออนไลน์และเลือกไปรับแมสก์กับร้านสะดวกซื้อที่ต้องการได้ เพื่อตัดปัญหาไม่ให้มีคนไปยืนรอซื้อแมสก์ที่หน้าร้านขายยามาเกินไป เมื่อลงทะเบียนจองเสร็จสิ้นแล้ว จะมีข้อความส่งบอกว่าสามารถไปรับแมสก์ที่จองไว้ได้เมื่อไหร่  ระบบนี้เริ่มทดลองใช้เมื่อเดือนมีนาคม และเปิดใช้อย่างเต็มรูปแบบเมื่อไม่นานมานี้ แถมกำลังมีแพลนจะพัฒนาระบบภาษาอังกฤษเพื่ออำนวยความสะดวกให้ชาวต่างชาติในไต้หวันสามารถใช้ได้เร็วๆ นี้

ระบบเหล่านี้จริงๆ ก็ไม่สามารถเรียกได้ว่าเป็นการพัฒนาระบบสาธารณสุขโดยตรง ในที่นี้หมายถึงการดูแลรักษาคนไข้ การตรวจหาผู้ป่วย การวิจัยหาวัคซีน ฯลฯ ที่ทุกประเทศก็ทำกัน แต่การลงทุนเวลาและทรัพยากรต่อสิ่งที่นอกเหนือไปจากเรื่องดังกล่าวก็อาจเรียกได้ว่าเป็นตัวแปรที่ทำให้การควบคุมการระบาดของไต้หวันแตกต่างไปจากที่อื่น

นอกเหนือจากนั้นเรายังได้เห็นนวัตกรรมสินค้าใหม่ๆ ในช่วงนี้ เช่นถุงใส่แมสก์ลายน่ารักสำหรับใช้เวลาต้องพกแมสก์ไปข้างนอกและไม่อยากเก็บปะปนกับของอื่นในกระเป๋า หรือผ้าคลุมแมสก์แบบซักได้สำหรับใช้คลุมแมส์ในช่วงที่แมสก์ยังมีไม่พอสำหรับใช้ทุกวันและต้องนำแมสก์มาใช้ซ้ำ หรือจะเป็นแอลกอฮอล์ล้างมือกลิ่นเหล้า ที่ไม่ได้เกิดจากความตั้งใจ แต่เป็นเพราะแอลกอฮอล์นั้นมาจากโรงกลั่นเหล้าที่เปลี่ยนมาผลิตแอลกอฮอล์เฉพาะกิจ ทำให้เกิดแอลกอฮอล์แบบพิเศษขึ้นมา

ไต้หวันที่เปลี่ยนไป

แม้สังคมไต้หวันจะยังดำเนินไปได้ ร้านรวงและธุรกิจต่างๆ ยังเปิดตามปกติ ผู้คนยังสามารถออกจากบ้านมาทำงาน ทานข้าว เที่ยวเล่นเหมือนอย่างที่เคยทำก่อนเกิดการระบาด แต่ผลกระทบจากการห้ามนักท่องเที่ยวเดินทางเข้าไต้หวันโดยเด็ดขาดก็ทำให้สถานที่ท่องเที่ยวยอดนิยมเงียบเหงาลงอย่างเห็นได้ชัด

ชาวไต้หวันเองก็ตื่นตัวเป็นพิเศษเพราะประสบการณ์จากไวรัส SARS ในปี 2003 แม้จะยังออกมาทำกิจกรรมนอกบ้านกัน แต่ร้านค้าต่างๆ ก็บอกว่าจำนวนคนที่มานั่งกินที่ร้านน้อยลงกว่าแต่ก่อน ภาพคนบนท้องถนนใส่แมสก์กลายเป็นภาพปกติ โดยเฉพาะหลังจากรัฐบาลประกาศให้ทุกคนที่ใช้บริการขนส่งสาธารณะต้องสวมแมสก์ตลอดเวลา ยิ่งทำให้สัดส่วนคนที่ใส่แมสก์มีมากขึ้นอย่างเห็นได้ชัด แมสก์และแอลกอฮอล์สำหรับฉีดทำความสะอาดมือกลายเป็นอีกสิ่งสำคัญที่ต้องพกก่อนออกจากบ้าน

เมื่อออกจากบ้านแล้วก็ยังจะเห็นสถานที่ต่างๆ เตรียมแอลกอฮอล์ล้างมือให้ใช้และต้องตรวจวัดไข้ทุกครั้งก่อนจะเข้าใช้บริการ บางที่ก็ให้ลงชื่อ เวลา และเบอร์ติดต่อกลับเผื่อสำหรับกรณีฉุกเฉิน สิ่งเหล่านี้เป็นรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ ที่เปลี่ยนไปจากชีวิตประจำวันปกติ และไม่รู้ว่าสิ่งเหล่านี้จะอยู่ไปจนถึงเมื่อไหร่ หรือเมื่อสถานการณ์ดีขึ้นแล้วจะยังมีสิ่งใดกลายเป็นความปกติใหม่และสิ่งใดที่หายไป

ในวันที่เราเขียนบทความนี้อยู่ ไต้หวันเพิ่งประกาศว่าวันนี้เป็นวันแรกในรอบเดือนกว่าๆ ที่ไม่พบผู้ติดเชื้อรายใหม่ หลังจากยอดค่อยๆ ลดลงเรื่อยๆ ติดต่อกันหลายวัน อีกไม่นานเราน่าจะได้เห็นว่าอะไรบ้างจะหลงเหลืออยู่ในฐานะความปกติใหม่

Illustration by Montree Sommut