ระยะหลังเวลาพูดสถานที่ใดๆ เรามักมีเรื่องการเข้าถึงได้ มีแนวคิดเรื่องการออกแบบอย่างครอบคลุม (Universal Design) ที่คิดเผื่อคนทุกคนในสังคม มักนึกถึงแสงสว่างที่เพียงพอ เส้นทางที่เข้าถึงได้ มีทางลาด มีความปลอดภัย และมีสิ่งอำนวยความสะดวกที่ออกแบบตามความต้องการอันหลากหลาย แน่นอนว่าการคิดเผื่อคนทุกนั้นเป็นเรื่องดี แต่บางครั้งการออกแบบยังหมายถึงระดับของการเข้าถึงเชิงกายภาพ บางส่วนอาจรวมเรื่องความปลอดภัย หรือการออกแบบสำหรับผู้หญิงซึ่งเป็นกลุ่มอ่อนไหว ผ่านระบบแสงไฟ การมองเห็น ห้องน้ำ และการใช้งาน
นอกจากเรื่องเพศและวัยแล้ว ความหลากหลายทางชาติพันธุ์ก็เป็นอีกหนึ่งประเด็นที่หลายประเทศ และหลายพื้นที่สาธารณะให้ความสนใจ ส่วนหนึ่งคือการมองว่าพื้นที่สาธารณะเป็นเสมือนหัวใจหนึ่งของเมือง เป็นที่ที่ทุกคนได้ใช้ และยิ่งไปกว่านั้นควรเป็นพื้นที่ที่ทุกคนที่ปรากฏตัว และรู้สึกว่าเป็นพื้นที่ของตนเอง ซึ่งจะนำไปสู่ความรู้สึกของความเป็นบ้าน ที่แม้จะไม่ใช่บ้านเกิด แต่ก็เป็นเมืองนอนของตน แต่ในที่สุดแล้วพื้นที่สาธารณะหรือพื้นที่สีเขียว ที่คำนึงถึงความหลากหลายและการเป็นพื้นที่ของทุกคนอย่างแท้จริง ก็จะกลายเป็นเครื่องมือที่ช่วยลดความแปลกแยก ลดกำแพง และการกีดกัน อันจะส่งผลดีกับความรู้สึกและสภาพสังคมโดยรวมได้
พื้นที่สวน หรือพื้นที่สีเขียวของพืชพรรณในหลายประเทศจึงมีความหมายลึกไปกว่านั้น เช่นสวนกลายเป็นพื้นที่ที่ผู้อพยพใช้เพื่อลงหลักปักฐาน หรือผู้คนจากดินแดนอื่นใช้เพื่อหยั่งรากและยืนยันตัวตนผ่านสวน ไม่ว่าจะเป็นสวนขนาดเล็กหรือพื้นที่สาธารณะขนาดใหญ่ มีงานศึกษาพื้นที่ในออสเตรเลียที่ประกอบขึ้นด้วยความหลากหลายของกลุ่มผู้อพยพ พบว่าผู้คนที่มาจากหลากหลายพื้นที่ต่างใช้พื้นที่สีเขียวเพื่อยึดโยงตัวตนลงสู่ผืนดินใหม่ ช่วยสร้างเป็นปึกแผ่น ความเป็นคนแปลกหน้า และความรู้สึกแปลกแยกลง
ในหลายประเทศค่อนข้างตระหนักว่าประเทศของตัวเองนั้นก่อตัวขึ้นบนความหลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นดินแดนเก่าแก่เช่นอังกฤษ หรือดินแดนใหม่อย่างอเมริกาและออสเตรเลีย จริงๆ ในยุคสมัยใหม่เรียกได้ว่าทุกประเทศ ทุกเมืองใหญ่ต่างก่อตัวขึ้นโดยมีกลุ่มคนจำนวนมาก ทั้งผู้อพยพ ผู้คนหลากเชื้อชาติ หลายวัฒนธรรมที่ร่วมกันขับเคลื่อนบ้านเราเองก็เต็มไปด้วยการผสมผสานของวัฒนธรรมไทย จีน แขก และฝรั่ง ซึ่งการตระหนักถึงความหลากหลายนี้ หลายประเทศที่ให้ความสำคัญกับชีวิตและเมืองที่ดี ก็เลยขยายเรื่องความหลากหลายเข้าไปในงานออกแบบพื้นที่สาธารณะ ที่ส่งผลกับคนทุกกลุ่มอย่างถ้วนหน้า
พื้นที่สีเขียวกับความรู้สึกอบอุ่นของผู้อพยพ กรณีจากออสเตรเลีย
ออสเตรเลียเป็นอีกประเทศแนวหน้าที่ให้ความสำคัญกับเมืองที่ดี เป็นประเทศที่ตระหนัก และพร้อมส่งเสริมความหลากหลายอย่างแข็งขัน ออสเตรเลียจึงเป็นดินแดนที่เต็มไปด้วยกลุ่มชาติพันธุ์อันหลากหลาย นับตั้งแต่กลุ่มผู้อพยพยุคบุกเบิกชาวอังกฤษและไอริสในช่วงปี 1950 ชาวเวียดนามในทศวรรษ 1970 และแน่นอนว่าหลังยุคโลกาภิวัตน์และการเกิดขึ้นของเมืองใหญ่ในออสเตรเลียเองก็เต็มไปด้วย ‘ผู้อพยพ’ ของคนหลากเชื้อชาติและวัฒนธรรมไปเป็นที่เรียบร้อย
จากประเด็นเรื่องพื้นที่สาธารณะ และความสนใจเรื่องผู้อพยพ แน่ล่ะว่าการอพยพย้ายและตั้งถิ่นฐานใหม่นั้นเป็นกระบวนการที่ซับซ้อน และละเอียดอ่อน ออสเตรเลียจึงมีงานศึกษาและพบว่าพื้นที่สีเขียว อันเป็นพื้นที่สาธารณะหนึ่งนั้นกลายเป็นพื้นที่สำคัญที่เหล่าผู้ตั้งรกรากใหม่ใช้เพื่อแสดงตัวตนและเป็นพื้นที่เยียวยา กระทั่งรวมตัวและประกอบกิจกรรมทางสังคม ทำให้ความหลากหลายในออสเตรเลียมีความเข้มแข็งผ่านการมีอยู่ และความหลากหลายนี้ก็เปลี่ยนแปลงพื้นที่สีเขียวในออสเตรเลียด้วย
รากที่หยั่งผ่านพืชพรรณ ตัวตน และการสวมกอดความหลากหลาย
เรามักใช้คำว่าหยั่งรากเวลาที่เราไปตั้งถิ่นฐานใหม่ กรณีงานศึกษาจากออสเตรเลียชื่อ Representation of Multiculturalism in Urban Green Spaces ที่เผยแพร่เมื่อปี 2014 ทำให้เราเห็นว่าพื้นที่สีเขียว ตั้งแต่สวนขนาดเล็กจนถึงภูมิทัศน์ในเมืองสัมพันธ์กับการหยั่งราก สร้างตัวตน และความรู้สึกของความเป็นบ้านให้กับกลุ่มผู้อพยพ ในเบื้องต้นตัวงานศึกษาชี้ให้เห็นความสำคัญของพื้นที่สีเขียวที่มีมิติทางวัฒนธรรม ว่าเป็นพื้นที่ที่คนชาติต่างๆ มารวมตัวกัน และเป็นพื้นที่ของการเฉลิมฉลองเทศกาลต่างๆ ทำให้เห็นความสำคัญของพื้นที่ส่วนกลางว่ามีผู้คนจากกลุ่มภาษา ชาติพันธุ์ ศาสนามาร่วมใช้พื้นที่แห่งนี้ และที่สำคัญยังเป็นพื้นที่ที่ใช้สร้างความทรงจำของการหยั่งราก และสร้างอัตลักษณ์ในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง
จากการหยั่งรากในเชิงอุปมาอุปมัย ในงานศึกษานี้พบว่าพื้นที่สีเขียวมีความสำคัญกับกลุ่มผู้อพยพเป็นอย่างยิ่ง ในฐานะพื้นที่ที่ใช้ขุดพรวนและสร้างตัวตน โดยเฉพาะความรู้สึกของความเป็นบ้านเกิดเมืองนอน ผสมผสานจนเกิดเป็นตัวตนรูปแบบใหม่ จากสวนขนาดเล็กในพื้นที่บ้าน ค่อยๆ ขยายมาสู่ภูมิทัศน์ของเมือง และเปลี่ยนแปลงผสมผสานไปตามกาลเวลา
อธิบายอย่างง่ายที่สุดคือ เวลาที่ผู้อพยพเดินทางมายังดินแดนใหม่ คนส่วนมากมักจะมีการลงมือปลูกพืช ทำสวนที่มีลักษณะทำนองเดียวกับที่เคยมีในบ้านเกิดเมืองนอนของตัวเอง นอกจากนี้ ยังมีงานศึกษาParticipation and wellbeing in urban greenspace: ‘curating sociability’ for refugees and asylum seekers พบว่าลักษณะพืชพรรณของออสเตรเลียที่ใช้ ตั้งแต่ระดับสวนบ้านและระดับการวางผังเมือง สัมพันธ์กับวัฒนธรรมแบบมาซิโดเนียของกรีก และวัฒธรรมของชาวเวียดนาม ลองนึกภาพว่า เมื่อต้องไปตั้งรกรากในดินแดนใหม่ๆ เราเองก็อยากปลูกพืช และจัดวางสวนด้วยพืชพรรณที่คุ้นเคย จากความเข้าใจนี้ทำให้เห็นว่าตัวพื้นสีเขียวตั้งแต่ระดับสวนขนาดเล็ก ไปจนถึงในระดับของการจัดการภูมิทัศน์เมืองย่อมสัมพันธ์กับบริบท อันเป็นเครื่องมือหนึ่งในการนำ ‘ความเป็นบ้าน’ ไปขุดพรวนตัวตนผ่านการนำพาความทรงจำมาร่วมหยั่งรากจากผืนแผ่นดินแม่สู่แผ่นดินใหม่ด้วย
รายละเอียดสำคัญหนึ่งคือความเปลี่ยนแปลงที่แสดงออกผ่านสวน งานศึกษาข้างต้นพบว่าลักษณะของสวนนั้นจะค่อยๆ คลี่คลายจากวัฒนธรรม พืชพรรณหรือรูปแบบการออกแบบจากวัฒนธรรมดั้งเดิม จะค่อยๆ ผสมผสานจนกลายเป็นตัวตนใหม่ เช่นสวนที่ได้รับอิทธิพลแบบกรีกจะมีความเป็นออสเตรเลียมากกว่าสวนแบบเวียดนาม เนื่องจากกลุ่มวัฒนธรรมกรีกอพยพมาอยู่นานกว่าจนกลืนกลายเป็นวัฒนธรรมรูปแบบใหม่ให้มีความเป็นออสเตรเลียมากขึ้น
ความสำคัญในมิติทางวัฒนธรรมของพื้นที่สีเขียว พื้นที่เมือง และอัตลักษณ์ความทรงจำของผู้คน ทำให้เกิดการมองเห็นที่ลึกซึ้งและซับซ้อน เช่นการรักษา การสร้างอัตลักษณ์ และการวิวัฒน์เปลี่ยนแปลงตัวตนของผู้คนผ่านการใช้สวนในฐานะของตัวตนและความทรงจำ รวมถึงเห็นการทำสวน หรือพื้นที่สีเขียวในฐานะพื้นที่ของตัวตน ความทรงจำ การเยียวยา และการยืนหยัด ที่ค่อยๆ รับเอาความหลากหลายเข้าสู่วัฒนธรรมเดิม และปรับเปลี่ยนจนกลายเป็นตัวตนใหม่ๆ จากรุ่นสู่รุ่น
ดังนั้นพื้นที่สีเขียวในเมืองจึงคำนึงถึงฟังก์ชันทางวัฒนธรรมใหม่ที่ส่งผลกับระดับจิตใจ ว่าเป็นพื้นที่พักพิงใจของเหล่าผู้คนที่เข้ามาเป็นคนแปลกหน้าใหม่ เป็นที่มอบความรู้สึกของความเป็นคนในและลดทอนความเป็นคนนอก ทั้งช่วยนำพาความทรงจำในอดีตกลับมาสู่การสร้างความทรงจำและตัวตนใหม่ ไปจนถึงเป็นการหยั่งรากระบัดใบตัวตนที่ทำให้เห็นความแตกต่างหลากหลายที่ผสมกลมเกลียวกันในที่สุด
อ้างอิงข้อมูลจาก
